02 hagelkruis 18e eeuw
Sint-Odiliënberg















03 hagelkruis Maasniel













04 zegel Jan v. Abroek

05 hagelkruis Lerop

Laatst gewijzigd: 21-03-2013 © Jan Ruiten

EEN HAGELKRUIS
MET EEN LANGE HISTORIE?
Hagelkruisweg: gemeente Roerdalen, kerkdorp Sint-Odiliënberg. (51°08'39.33" N - 5°59'46.85" O.)

Het hagelkruis aan de gelijknamige weg te Sint-Odiliënberg wordt door de stichting IKL (Instandhouding Kleine Landschapselementen) in ere hersteld. De historie van het kruis gaat eeuwen terug, maar of de ouderdom teruggaat tot de middeleeuwen is nog de vraag. Ook de link naar Jan van Abroek (1440-1510) en de Orde van het Heilig Graf lijkt snel gelegd, maar blijkt alleen te rusten op eenzelfde beeldmerk en meer niet.

Dit artikel gaat niet over de herkomst en de betekenis van het fenomeen hagelkruis. Niet over het hoe en waarom, maar over de vermelding, en dus de aanwezigheid van het hagelkruis blijkens oude archiefstukken.

Het hagelkruis in de vorm van een dubbel kruis is wijd verbreid en komt niet alleen in deze streek voor. Dit alleen is al genoeg reden om de overeenkomst met het symbool voor de orde van het Heilig Graf als puur toevallig te beschouwen.

Ook aan de Bredeweg tussen Roermond en Maasniel stond in het verleden een dergelijk hagelkruis in de vorm van een dubbelkruis.

De Orde van het Heilig Graf had in Sint-Odiliënberg inderdaad meerdere goederen verworven, maar deze vormden samen geen aaneengesloten landgoed, dat Hoosden nu al sinds midden 17e eeuw is.
Het waren de jezuïeten in Roermond die er toen druk doende mee waren, om via ruil en aankoop van grond de schenking van Anna van Baerlo in 1635 uit te breiden tot een groter geheel, met de bouw van het buitengoed Hoosden in 1663 (nu 350 jaar geleden) als bekroning. ..01 Hagelkruis O'berg

Inderdaad is de plek van het hagelkruis gelegen aan de rand van het buitengoed Hoosden. Hiervan hebben slechts kleinere percelen land ooit deel uitgemaakt van het grondbezit van de Orde van het Heilig Graf. Zie ook de passage over het grondbezit van de orde en over het landgoed elders op deze site.

Jan van Abroek is evenmin als zijn navolgers te Sint-Odiliënberg in het bezit van Hoosden geweest. Hij heeft derhalve niet zijn dubbelkruis geplaatst aan de eigendomsgrens van zijn klooster. In dat geval zou hij niet verder gekomen zijn dan aan de voet van de kerkberg.

In het bunderboek van Sint-Odiliënberg, in 1698 door Godefridus Janssen begonnen en tussen 1710-1717 door anderen hermeten, is voor het eerst sprake van landerijen aan de weg of de kant van het "HaegelCruys". Bij de belening van grond een weinig verderop van de erven Cloudt was in 1720 voor het eerst sprake van het hagelkruis in de overdrachten, terwijl dat bij de beschrijving van dezelfde grond in 1709 nog niet het geval was. Nu zegt dat natuurlijk niet alles. Wie weet, misschien duikt hier of daar toch nog een oudere akte op met de vermelding van het hagelkruis.

In de overdrachten tussen 1588-1646 komt het hagelkruis niet een keer voor. In 1616 werd een der goederen van Groot-Hoosden beschreven, gelegen tussen de weg langs de Konijnenbosch (lees: Brachterweg) en t.a.z. de Montforterweg en met de kopzijde op de gemeente. Dit laatste is het punt waar nu het hagelkruis staat. In die tijd werden wel andere opvallende richtpunten in het landschap vermeld, zoals het brugje aan de heiweg of het valder aan het eind. Maar het hagelkruis werd nooit genoemd.

Ook op de schetskaartjes uit het archief van de jezuïeten te Roermond, getekend midden 17e eeuw bij de herinrichting van het landgoed Hoosden, komt het hagelkruis aan den konijnenberch als markant oriënteringspunt niet voor, zoals de eijken boom als beginpunt, of een pael die het broek aanwijst.

Uit de archieven blijkt dan ook dat het hagelkruis voor 1700 niet voorkomt. Voor het oprichten van het hagelkruis, komen eerder de jezuïeten in aanmerking bij voltooiing van hun landgoed. Maar ook daarvoor is geen bron te geven. Mocht iemand alsnog een oudere vermelding van het hagelkruis ter plekke kennen, laat het dan weten.

Waarschijnlijk is de plek die daarvoor werd uitgekozen niet helemaal willekeurig geweest. Al blijven we hier ook voorzichtig, om vooral geen nieuwe fabels aan te dragen. In 1462 worden enkele akkers beschreven. Daarbij is o.a. sprake van 2 morgen land aan de Montforterweg, zoals de Haegelkruisweg toen heette. Een ander stuk was gelegen aan de overkant van de weg en wel aan de heylge lynde. Zou het kunnen zijn, dat men -eeuwen later- juist de plek van de linde heeft verkozen voor de plaatsing van een hagelkruis?

Nevenstaande afbeelding van het hagelkruis te Lerop midden 18e eeuw, heeft een identieke vorm als het kruis nabij Hoosden. (Detail kaart Lerop ca. 1730: RHCL, archief Kapittel Roermond)

Afbeeldingen:
01. Het herstelde hagelkruis aan de Hagelkruisweg te Sint-Odiliënberg. Foto Piet van de Venne, HVR.
02. Het hagelkruis te Sint-Odiliënberg; detail afbeelding uit aantekenboek Th. Heijligers, kopie naar het bunderboek uit 1717.
03. Hagelkruis te Maasniel, detail kaartje uit register der keurmeden Daelenbroek. Foto D. Clerx, Maasniel.
04. Zegel Jan van Abroek, 1481, www.priorijthabor.nl.
05. Het hagelkruis te Lerop met dubbele dwarsbalk.

Bronnen:
Dagblad De Limburger dd. 4-3-2013, pag. B5.
Persbericht IKL dd. 18-2-2013, met dank aan dhr. G. van Elk, hoofd communicatie IKL, voor de vriendelijke informatie.
RHCL: Archief Schepenbank Sint-Odiliënberg, inv.nrs. 15, 15a, 20.
RHCL: Archief vrijheerlijkheid Daelenbroek, inv.nr. 77.
RHCL: 14D008: Archief jezuïeten-klooster te Roermond, doos 3042/4.
RHCL: 01.013: Archief Hof van Gelder te Venlo, inv.nr. 966.
M. Willemsen: Oorkonden en bescheiden aangaande kerk en kapittel van st. Odilienberg in PSHAL XXIII, 1886, nr. 62.