Laatst bijgewerkt: 09-02-2012 © Jan Ruiten

- OP GHEN SPECKEN -
Spickerhoven: gemeente Roermond, buurtschap Spik. (51° 11' 39 N - 6° 1' 58 O.)

Voor en na zijn er enkele documenten opgedoken met nieuwe onthullingen over het verleden van de bewoning op de Spick te Maasniel. Uit het begin van de 17e eeuw is een verweesd processtuk boven water gekomen. Het beschrijft hoe een der huizen kort voordien onder een omvallende boom was bezweken. Verder terug in de tijd stamt de registratie van de verkoop van datzelfde huis aan schout Nicolaes Spee in 1595.
Het meest interessante stuk werd aangetroffen tussen ongeordende archiefstukken, die onlangs vanuit het archief in Maastricht na ruim een eeuw naar Roermond zijn teruggebracht. Het betreft de kopie van de erfdeling van de Spickerhoven onder de kinderen Realt in 1573. Het geeft ons een gedetailleerde en verrassende beschrijving van deze goederen.

Detail kaart van Asenray, laatste kwart 17e eeuw. (ARAB)

Tegenwoordig kunnen we spreken van een kleine buurtschap aan en nabij de Spickerweg. In een grijs verleden werd de grond in beslag genomen door twee hoeven ‘op ter Specken’. Lange tijd werd de naam in verband gebracht met een zogenaamde Speicher, een opslagplaats voor veldgewassen. Hiermee zal geen afgelegen (graan)schuur bedoeld zijn. De ligging ervan, zo ver weg van verdere bewoning, was te riskant om geplunderd te worden.

Tegenwoordig wordt de naam gezien als een verwijzing naar de drassige grond, waarbij de paden belegd werden met rondhout, ofwel speckholt (vgl. Speckholzerheide).

Ook de oude benaming ‘Op ghen Specken’ verwijst eerder naar de grond, een veldnaam dus, waarnaar men vervolgens de behuizing(en) vernoemd heeft.

De geschiedenis van de twee boerderijen op de Spick wordt uitvoerig beschreven in het boek Onder den Klockenslagh van Neel, Leeuwen en Asenray (J. Ruiten, 1994), blz. 268 t/m 292.

Achter het dorp Maasniel lagen in het verleden drie landgoederen, de kartuizer Wijerhof, de Moethagen en het goed Op de Spick, elk met als kern een boerderij voor de pachter. Deze goederen zijn niet ontstaan als ontginningen vanuit deze hoeven, maar de (wisselende) eigenaars hebben in de loop der tijd het grondbezit steeds verder uitgebreid.

Dit inzicht komt voort uit de vele overdrachten in het archief van de kartuizers, die ook gronden hebben gehad nabij de twee andere boerderijen. Middels gericht beleid van ruil en koop, konden percelen aangetrokken danwel afgestoten worden.

Nog voor 1600 was de boerderij op de Spick opgedeeld onder meerdere partijen, afkomstig van het echtpaar Jan Realt en Grietgen Kremer, burgers te Roermond.

In het bunderboek van 1628 staan onder de hoflanden Margrieth van Meyssenborgh en schout Niclaes Spee elk nog voor 16 bunder land op de Spick aangeslagen, ad 48 daalders ofwel 72 gulden. Daarnaast had Spee nog 18 bunder land van de Mouthaegen. Hiervan zou hij een deel aan de boerderij op de Spick toevoegen. (G.A.R. archief Daelenbroeck inv. nr. 657.)

Via ruil en koop zou de verhouding naderhand nog meer gaan verschillen. Volgens het bunderboek van 1680 telde de ene boerderij nog 14 bunder land en bos, terwijl Speen-Spicke was uitgegroeid tot zo’n 50 bunder land, bos, dries, broek en wei, inclusief drie grote boomgaarden. (G.A.R. archief Daelenbroeck inv. nr. 680.)

Steeds meer wordt het vermoeden bewaarheid, dat de twee boerderijen op de Spick midden 16e eeuw samen nog een geheel vormden. Dat blijkt o.a. uit de verdeling van een erfpacht, waarvan Margrieth 2/5 deel te betalen had en Speen-Spicke 3/5 deel afdroeg. In het archief van de jezuïeten wordt dit zelfs uitdrukkelijk beschreven: ‘Aengaende de somma ons aenpaert bedragende, overmitts den hoff gedeylt is geweest in vijff deelen, van dewelcke wij hebben dry deelen en den lieutenandt twee deelen.’ (R.H.C.L. te Maastricht: archief jezuïeten Roermond, portefeuille 3042-37.)

Het overgrote deel van het land lag toen tussen de Spickerweg en de Straat. Maar ook de Kinderkamp tegen het akkerland van de Wijerhof, maakte al in de 16e eeuw deel uit van Realts goed op de Spick achter Maasniel.

Opdeling van de Spick in vijf loten anno 1573
Het bovenstaande is terug te leiden tot de erfdeling onder de kinderen Realt in april 1573 voor het gericht van de stad. Hiervan is een kopie opgedoken, waarin de vijf erfgenamen worden genoemd. Waarschijnlijk behoorde dit stuk tot een proces halverwege de 17e eeuw.

Uit het geschrift blijkt, dat deze deling eerst mogelijk werd na tussenkomst van de Roermondse schepenen en raadsverwanten Dederick Kaick, Steffen van Hertevelt, Johan van der Kraicken en Korst Ruytzen. De goederen op de Spick bevatten het Obersveld, groot 32 morgen, en het land op de Caniel (Kandell), 39 morgen, gemeten van het stenen bruggetje over de beek tot aan het huis van de pachter. Naast de 10 morgen op de Haverkamp werden nog zeker 30 morgen weide en bos genoemd. De Kinderkamp, grenzend aan de Wijerhof werd gemeten op ruim 6 morgen.

Al deze velden en stukken land werden onder de vijf kinderen opgedeeld. Daarbij werd afgesproken, dat ieder zijn eigen erf met een valderen zou afsluiten en dat de een voor de ander zou "wegen" met recht van overpad bij de veedrift en het hooien. Naast het Obersveld werd een nieuwe weg gelegd die toegang moest verschaffen naar het broek.

Hoewel van een pagina een klein stuk ontbreekt en enkele hinderlijke vochtplekken het lezen bemoeilijken, is het grootste deel van de tekst bewaard gebleven. Johan, Hieronymus en hun zuster Lisbet deelden het oude huis waarin de pachter had gewoond, samen met de stal en de oude mistplaats, de bijen bongerd en de moeshof en de grote schuur met de schop.

Reiner Meysenborch, getrouwd met Jenne Realt, verwierf namens zijn vrouw het grote huis met de halve schuur naast de mistplaats en de helft van de grote boomgaard aan het Obersveld. Hij liet toen al vastleggen, dat hij langs de put een kamer mocht bouwen van 20 bij 17 voeten.

Tenslotte was er sprake van een klein stenen huis dat met de helft van de grote boomgaard en de halve schuur toeviel aan Geurt Realt.

Beide laatste delen gingen uiteindelijk op Meysenborgh over en de andere drie delen kwamen naderhand op naam van schout Spee. Of dit samenvalt met hetgeen door Liesbet Realt werd vererfd op Grietgen, haar dochter uit huwelijk met luitenant Merten van Aken, is niet met zekerheid te zeggen. De verkoop uit 1595 kan ook betrekking hebben op Liesbet's 1/5 deel, zodat Spee de overige 2/5 delen bij een andere gelegenheid heeft verworven. Sindsdien kan men spreken van de Grote en de Kleine Spick.

Anno 1573 was 1: de boerderij van de pachter, 2: het grote huis,
3: de plaats van het stenen huis, 4: Morellen-Spick.
Links is het Noorden, richting Mouthagen, rechts het Zuiden, richting Straat.

Beide boerderijen deelden in de verhouding 2 tot 3 van de erflasten, die sinds jaar en dag op de boerderij rustten. 8 malder rogge aan het Sinterklaas-altaar in de Munsterkerk, 4 malder rogge en 3 malder haver aan het Munster, 9 vaten rogge en 10 vaten haver aan de pastorie van Maasniel, 1 sester rogge aan de kerk en tenslotte 2 hornse guldens aan de kruisbroeders.

Een deel van de boerderij ging via zoon Goerdt over op diens schoonzoon Marten van Aecken. Margrieth noemde Goerdt Realt haar oom, zodat Reijner van Meyssenborgh en Jenne Realt nu met meer zekerheid als haar ouders gezien kunnen worden. (Beide namen komen ook voor onder haar kinderschaar.)

Margriet van Meyssenborgh was getrouwd met Claess Paulissen. Van 1594 tot en met 1613 kreeg het echtpaar acht of negen kinderen, waarvan bij de erfdeling in 1636 alleen de oudste zoon en de twee jongste dochters werden genoemd. De boerderij met het merendeel van de bijbehorende grond op de Spick ging naar de jongste, Catharina Poulus, getrouwd met Frans van der Heijden. ( RHCL te Maastricht, familiearchief Magnee te Horn, inv. nr. 169.)

De erfgenamen Spee verkochten hun boerderij op de Spick in oktober 1645 aan de jezuïeten te Roermond. De andere boerderij, aan de overkant van het pad, stond op naam van de erfgenamen Paulissen. In de loop der tijd kregen beide hoeven verschillende benamingen, respectievelijk de Grote en de Kleine Spick, dan weer Speen-Spicke (naderhand de jezuïeter Spick).

Tenslotte verwijst de naam Morellen Spick naar het huis van de familie Morels, gelegen aan de overkant van de Spickerweg tegen het Maalbroeck aan. Dit huis blijkt nog voor het midden der 17e eeuw te zijn afgebroken en maakte deel uit van de jezuïeter Spick.

Vooral over Speen-Spicke zijn nieuwe uitgebreide gegevens bekend, die het verleden van de boerderij rond 1600 verder inkleuren.

Verkoop aan schout Spee
In juli 1595 verkocht luitenant Marten van Aecken zijn goederen ‘Op ghen Speck’ aan Nicolaes Spee, schout van Daelenbroeck. Marten was weduwnaar van Lysbeth Realt. Uit dit huwelijk was hem een dochter gebleven, met name Grietgen. Ondertussen was Marten alweer getrouwd met Beatrix NN.

Speen-Spicke anno 1620
In 1620 werd de boerderij van Speen-Spicke uitvoerig beschreven. Jammer genoeg ging het dan wel om de boerderij die er niet meer stond! Wat er precies gebeurd is, is niet helemaal duidelijk, maar waarschijnlijk is de boerderij omgevallen toen er bij de buren een boom werd gekapt.

Mocht er al een proces van gekomen zijn tussen schout Spee en de weduwe Spee, namelijk schout Niclaes Spee en de weduwe van Michiel Spee, dan is van de betreffende stukken niet meer overgebleven dan een vragenlijst met antwoorden van getuigen.

De weduwe Spee, dat was Margrieth van Meyssenborgh, weduwe uit eerste huwelijk van Claess Pouwels, of Paulissen, en uit tweede huwelijk van de lakenkoopman Michiel Spee. (Hij was overigens níet verwant aan schout Niclaes Spee van Vorst.) Haar tweede man was kort voordien in 1619 gestorven, toen het echtpaar voor zaken in Rouen vertoefde. (Met dank aan Arnold Spee voor de vriendelijke informatie.)

Het omvallen van de Speen-Spicke moet op een windstille zomerse dag gebeurd zijn: ‘toen het heel stil en schoon weer was’. Om de waarde van de boerderij te bepalen, werden getuigen opgeroepen die wisten te vertellen in welke staat het huis verkeerde, en wat de herbouw zou kosten. Uit deze vragenlijst, blijkt verder dat Speen-Spicke afkomstig was van Goerdt Realt, oom van de weduwe Spee.

Toch moet er toen meer aan de hand geweest zijn. Rondom de boerderij waren meer bomen getopt, gesnoeid of omgehakt, die daar niet voor bestemd waren. In elk geval blijkt hieruit, dat ook toen op de Spick veel eiken en ‘heisters’ stonden, om naderhand als timmerhout gekapt te worden.

Schout Niclaes Spee had het huis al sinds de belening in 1579 in gebruik. Hij bewoonde de zijkamer, die onderkelderd was. Volgens de eerste getuige, Coen Febus van Asenray, geboren tussen 1560 en 1570, verkeerde het huis nog in bewoonbare staat, toen hij daar dienst deed. Hij heeft er zelf twee tot drie jaar gewoond en was ook aanwezig op het doopfeest in het gezin van Hendrick, de broer van de pachter Jan op der Specken.

Ook de iets jongere Nelis in gen Hell getuigde, dat het huis in zijn volle muren, dak enz. bewoonbaar was. Hij zou omstreeks 1570 geboren zijn en woonde (ten tijde voor of na de Prins van Oranje, Willem van Nassau, dus voor en na 1584) als stiefzoon en knecht van de halfman op de Spick.

Jan Caelbaert, geboren omstreeks 1685 heeft er eerst als varkenszwijn (lees: hoeder), toen als scheper en vervolgens als paardenknecht gewerkt. De zogenaamde ‘zwijn’ was de varkenshoeder, gewoonlijk 13 jaar jong en de laagste in rang onder het dienstpersoneel. Daarna klom hij op tot schaapsherder en vervolgens werkte hij op de Spick als paardenknecht. In 1620 stonden er twee paarden in de stal, terwijl er plaats was voor drie.

Voor de herbouw van de boerderij in zijn oorspronkelijke staat zou heel wat geld gemoeid zijn. Het timmerwerk werd geschat op 500 gulden, zonder het materiaal! Het muren zou neerkomen op 230 gulden en het dekken op nog eens 210 gulden, eveneens zonder de materiaalkosten!